«Архивное фото». Перекресток Московская—Усенбаева в 1941 году

«Архивное фото». Кыргызы за обедом 113 лет назад

«Архивное фото». Молотьба пшеницы с помощью быков и лошадей 97 лет назад

Көзкаман — «Манас» эпосунун каарманы. Жакыптын бир тууганы. Өз ысымы Үсөн. К. — ылакап аты. Калмактардын арасында көп жыл жашап калмакча атка конуп калган. «Манас» эпосундагы К-дын жана анын балдарынын (айрым варианттарда туугандары, алардын балдары) Манаска душмандык иштерине байланыштуу айтылган чоң эпизод Үсөндүн ылакап аты менен К-дар окуясы деп аталат. Сагымбай Орозбаковдо гана Үсөн кары балдарынын Манасты өлтүрүшүнө каршы болот. Балдары тилин албай койгон соң Манаска кымызга кошуп ууну кесип кетүүчү дары ичирет. Ал эми Саякбай Каралаевдин вариантында К. менен Көкчөкөз бир тууган делип, арамдык иштерин чогуу аткарышат, к. Көзкамандар, «Манастын» сюжетиндеги Көзкамандар окуясын.

Одна из самых эпичных битв в эпосе Манас в главе "Чон Казат". Манас устроил китайцам кровавое побоище и многих загнал в бурлящие волны Сарысуу. Конурбай не мог остановить свое бегущее войско, растерялся и, не вступая в схватку с Манасом, тоже бежал. Половина китайских войск, бежавших от резни, погибла, утонув в реке. Конурбай послал вестника в Бейджин, и оттуда прибыло новое многочисленное войско во главе с Мадыкан-доо. Но Алмамбет до их прихода заговорил погоду, заморозил льдом воды Сарысуу и переправил на другой берег многочисленное войско живым и невредимым. Одноглазый Мадыкан-доо, восседающий на огромном быке , рысь которого была быстрее ветра, рост которого был с гору, с гневом налетел на Муз-бурчака и Кошоя и, сбив их с коней, захватил с собой. В один миг он сбил еще Кёкчё и Бокмуруна, но не мог захватить их в плен. Чубак схватил Бокмуруна, Бакай схватил Кёкчё, и, посадив их на своих коней, они ускакали от великана. Когда же Мадыкан помчался, держа в поводу мула с Кошоем и Музбурчаком, налетел Сыргак и освободил их. Сорок чоро напали на Мадыкана. Они бросили в него копья, кололи его кинжалами, но Мадыкану их удары казались комариными укусами. Встретившись с ним, и Манас вступил с ним в поединок. Долго они бились один на один, и никто из них не мог свалить другого. В это время войско Конурбая вступило в битву с войском Манаса, и началась долгая, кровавая битва, людские и конские трупы лежали высокими холмами на поле сражения. Кровь лилась бурлящей рекой. Когда Алмамбет сбил с коня китайского балбана Берюкева, подскочил Бакай и отрубил ему голову. В это время Джолой балбан сражался с Аджибаем и свалил его с коня. Ылама балбан подхватил его коня Карткурена и угнал с собой, но Бакай сбил Джолоя, а Чубак отрубил ему голову. Чубак и Сыргак в упорном бою сбили с коня Конурбая и хотели его убить, но подлетел Мадыкан и освободил его. Мадыкан едва не убил Тёштюка, но ему удалось спастись. Наконец китайские войска, испугавшись жестокой резни, бросились бежать. Мадыкана окружили Манас с сорока чоро, Алмамбет и Бакай сразу вместе бросили в него копья. Мадыкан от толчка выпустил повод своего быка. Не дав ему возможности схватить повод, Чубака и Шууту одновременно тоже вонзили в него свои копья. При этом толчке у Мадыкана выскочила нога из стремни. Вслед за ними налетел стремительно Манас, и от его натиска Мадыкан слетел с быка. Тут подоспел Чубак на своем Коктеке и отрубил голову сивому быку великана. Спешившийся Мадыкан погиб от руки Манаса. Мадыкан, Мады, Мадышкер — «Манас» эпосунун кейипкери. Жомоктук-мифтик образ. М. — эпосто портреттик элеси, аткарган милдети жактан баатырдык эпостордун каармандарына жакыныраак турган, кийинки доорлордун мүнөзүнө ылайык өзгөртүлгөн жалгыз көздүү дөө. М. дөөнүн эпикалык душмандын кол башчысына толук өткөн образы Саякбай Каралаевдин вариантында «Чоң казатта» берилет. Башында жалгыз мүйүзү бар Көк Букасын минген Мады же М. дөө жекеге чыгат. Айрым Сибирь элдеринде Мады — тоонун ээси, тоо киши дегенди түшүндүрөт. Багыш Сазановдун вариантында «Алачыктай темирди, чочмор алган Мадышкер» деп сүрөттөлөт. «Мады» деген сөзгө уланган «кер» байыркы убактарда чоң, зор деген маанини туюнткан. Алтай эпосторундагы мифтик жандыктардын көпчүлүгү «кер» деген туруктуу эпитет менен тутамдашып айтылат: Кер-Жутма (чоң-жутма), Кер-Балык (чоң-балык, кит), Кер-Бука (чоң-бука, мамонт, керик), Кер-Куш (чоң-куш, алп кара куш) жана башкалар Ырым-жырым ырларында «керней баштуу кер жылан» деген сөз айкалышы учурап, «кер» деген сөз жыландын өңү-түсүн эмес, көлөмүнүн чоңдугун туюнтат. Демек, Мадышкер да «Чоң Мадыкан» деген маанини, түшүнүктү берет. Шор элинде Падыкан (Мадыкан) тоонун ээси катары айтылат. Коом өзгөрүп, мезгилдин өтүшү менен элдин дүйнө таанып билүүсү, көз карашы, түшүнүгү жаңыланат. Жомоктук-мифтик кейипкерлерге карата мамилеси да өзгөрөт. Коомдун өнүгүшүнүн натыйжасында мифологиялык түшүнүктөр өзгөрүүгө учурап, эл чыгармалары да идеялык мазмунуна ылайык жаңы белгилерди сиңирет. Эпостогу ушундай эволюциялык өнүгүүнүн поэтикалык үлгүсү М-дын, Малгундун, Макел дөөнүн образдары. Эпосто М-дын мифологиялык кебетеси жана белгилери толук сакталуу менен ал туруктуу терс кейипкерге айланып, эпикалык душман баатыры катары берилген. Чоң казатта М-дын кол башчылык кылып майданга келиши анын мүнөзүнүн, иш-аракетинин өзгөргөндүгүн айкындайт. Эпосто Манас баатыр менен М. дөө жоокерчилик доордун шарты боюнча чыныгы эрдиктин салтын сактап жекеме-жекеде согушат: Кереп турат Мадыкан, Керилип саят Манас кан, Кебелбей койду Мадыкан. Чочубады зор Манас, Букасына камчы уруп, Оозунан өрт чыгып, Кош колдоп саят Мадыкан, Козголбой турат эр Манас (Саякбай Каралаев, 2. 151). М. дөөнүн шарттуу түрдө өлүүчү жумшак, талуу жери маңдайындагы жалгыз көзү эмес. Манас аны Көк Буканын үстүнөн сайып түшүрүп, Чубак Көк Буканын, Бакай М-дын башын кесип алгандан кийин гана ажал табат. Бирок, М-ды өлтүрүү жоокерчилик доордогу кадимки эле адам душмандардын бирин өлтүрүү сыяктуу көндүм иш эмес. Ал жөнөкөй эле өлө койбойт. Аны түбөлүк өлтүрүү үчүн белгилүү шартты ишке ашыруу керек. Элдик эпостордо М. тибиндеги сыйкырдык касиетке ээ кейипкерди биротоло өлтүрүү үчүн башын денесинен бөлүү керек. Ошондо гана ал мифтик жандык магиялык касиетинен ажырап, кайра тириле албай калат. Жалгыз көздүү жомоктук-фантастикалык кейипкерлердин башын кесип өлтүрүү сюжети башка элдердин эпостук чыгармаларында да кеңири учурайт.

«Архивное фото». Празднование Дня независимости на площади Ала-Тоо, 1991 год

«Архивное фото». Маленький Чынгыз Айтматов с отцом Торокулом Айтматовым. 1934 г.

На снимке запечатлены Төрөкул и Нагима Айтматовы с сыновьями Чынгызом (слева) и Ильгизом. Фотография снята в городе Ош в 1934 году, то есть 89 лет назад.